Sztuka mówienia “nie wiem”

Jak nie bać się swojej niewiedzy i mieć w pompie opinie innych.

Czytałem mnóstwo wywiadów z ludźmi, którzy nie mają najmniejszych podstaw, by udzielać odpowiedzi na zadane im pytania. Zadaje się im pytania tylko dlatego, że są sławni i znani (…). Sam na takie pytania odpowiadałem, a potem zastanawiałem się, co ja tu w ogóle, kurwa, robię. To absurdalne, że ktoś zadaje takie pytania i równie absurdalne, że zgodziłem się na nie odpowiadać. 

Coś w tym jest, prawda?
Powiedział to Marlon Brando. 38 lat temu. Przeczytałem to wczoraj w książce mu poświęconej i uśmiechnąłem pod nosem. W mojej skrzynce jest od groma maili od osób, które proszą o najprzeróżniejsze rady. Kompletnie niezwiązane z tym, czym zajmuję się na co dzień. Każdy twórca takie listy dostaje. Pyta się nas o to jak żyć, jak umierać, jak się ożenić, jak rozwieść, kogo kochać, komu coś ukraść i komu wpierdolić. Dziennikarze też nie są lepsi. Parę dni temu dostałem pytanie, co mam do powiedzenia na temat występów Polaków na igrzyskach. Nieco wcześniej pytano mnie, czy zechciałbym się wypowiedzieć na temat parawanów na plaży. Wiosną namawiano mnie do wzięcia udziału w dyskusji o rodzinach, które przepijają kasę z programu 500+. Za każdym razem odmawiałem. Lubię dziennikarzy, ale nie przepadam za mediami i w ciągu ostatnich paru lat udzieliłem zaledwie paru wywiadów. Tylko tym, których prywatnie szanuję.

Ludziom wydaje się, że jeśli ktoś jest po tej drugiej stronie barykady – po tej, którą się obserwuje, czyta, ogląda, podziwia i pogardza – to taka osoba musi wiedzieć więcej. Bo ludziom wciąż wydaje się, że ktoś sławny to ktoś mądrzejszy, nawet jeśli wszyscy doskonale wiemy, że tak nie jest.
Niestety jest. Nie zastanawia was idiotyzm (pewnie wielokrotnie to widzieliście) gratulowania komuś, że pojawił się w mediach? Kij z tym, czy coś mądrego powiedział. Wystarczy się pojawić, a wielu gotowych jest pomyśleć, że to takie zajebiste być twoim znajomym.

I kiedy przeczytałem – wcale nie odkrywczą, ale przyjemną dla oka – wypowiedź Brando, przypomniała mi się kobieta z pociągu. Krótka historia, jedna z pierwszych, które opowiedziałem czytelnikom bloga. To było gdzieś w okolicach 2006 roku.

Kobieta z pociągu. Rok 2006

Pociąg relacji Poznań – Warszawa. To był zwyczajny beznadziejny dzień, padało, dostałem na obiad zimne frytki i byłem zły, bo nie kupiłem żadnej gazety do czytania podczas podróży. Zanim pociąg ruszył, stanąłem przy wyjściu cierpliwie czekając, aż matoły zajmą miejsca i przestaną sie przepychać między przedziałami.

W pewnym momencie wsiadła do wagonu młoda kobieta. Na oko miała około dwudziestki. Niezbyt dobrze ubrana, powiedziałbym nawet, że dosyć biednie. Włosy rozczochrane, niezdarnie wykonany makijaż. Prawdopodobnie biegła, bo cicho sapała. Na twarzy malował jej się nerwowy uśmiech. Miała ze sobą podróżną torbę, której nie zdążyła nawet zapiąć. Wystawał z niej rękaw od swetra. Dziewczyna na pewno spieszyła się, by zdążyć na pociąg.

– Czy mogę cię prosić o pomoc – zwróciła się do mnie.
– Jasne, w czym problem? – spytałem badając ją wzrokiem.
– Czy możesz mi odpowiedzieć na jedno proste pytanie?
– Jakie?
– Mam jechać czy wysiąść? – spytała ponownie niecierpliwiąc się. Pociąg miał ruszyć za minutę.
– To zależy dokąd chce Pani dojechać…
– Ja wiem dokąd. Nie chcę tego tłumaczyć. Proszę, powiedz mi tylko czy powinnam jechać, czy lepiej żebym wysiadła…

Zadałem wówczas czytelnikom jedno proste pytanie: co byś odpowiedział kobiecie, mając do wyboru tylko trzy odpowiedzi:

“TAK”
“NIE”
“NIE WIEM”

Większość czytelników krzyknęła: TAK, masz jechać!

Dostali ode mnie straszną zjebkę. Nie mogło być inaczej, bo moja odpowiedź brzmiała:

Nie

– Wydaje mi się, że nie powinna pani jechać – odpowiedziałem jej.

Westchnęła i zdobywając się na jeszcze jeden uśmiech pokiwała twierdząco głową. Wzięła swój bagaż i wysiadła. Nigdy więcej jej nie zobaczyłem.

Gdy z jakiegoś powodu nie jesteście w stanie ogarnąć całości, skupiajcie się na szczegółach.
Nie zdążyła na dobre wsiąść do pociągu, a oddała mi podjęcie decyzji o dalszej podróży. Owa niepewność wynikała z przewagi emocji nad rozumem. Emocje kazały jej spakować się i pójść na dworzec. Rozum nakazywał: upewnij się!
Wystający rękaw z otwartej torby, zaniedbany wygląd i pośpiech nijak nie świadczyły o tym, że była przygotowana na podróż. Cóż zatem za problem był, aby wysiadła, przez następną godzinkę wszystko przemyślała i pewna swego wróciła do domu lub udała się w podróż następnym pociągiem?
Wydaje mi się, że chciała uciec z domu. Tak nie wyglądała kobieta, która jedzie się zabawić, która zmierza do swojego mężczyzny. Ona uciekała od problemów.
Co to jednak za ucieczka, której nie jest się pewnym? Ucieczka winna być aktem desperacji, a nie chwilowej fanaberii podyktowanej przez negatywne emocje. Może chciała rozpocząć nowe życie, ale jestem pewien, ze wtedy nie była jeszcze na to gotowa.
Gdybym pomógł jej i jej emocjom odpowiadając “Tak, powinnaś jechać” – być może później miałaby do mnie żal.

Mogłem odpowiedzieć, że

Nie wiem

Ale umywanie rąk nie wchodziło w rachubę, ponieważ tylko pozornie pozbawiłoby mnie odpowiedzialności za decyzję, którą sama ta bezradna osoba musiałaby podjąć.
Z kolei sugestia opuszczenia pociągu była ukłonem w stronę jej rozumu.
Wysiądź! Przemyśl!
Nic nie rób. Przeczekaj.
Czasami jest tak, że rozwiązanie problemu nie leży w aktywnym działaniu na rzecz rozwiązania.
Bierność i cierpliwość często prowadzą do zrozumienia istoty sprawy, ale wymagają czasu. Dziś mam nadzieję, że udzielając takiej, a nie innej odpowiedzi – podarowałem jej ten czas.

Tak napisałem 5 lat później, kiedy ponownie wrzuciłem historię na bloga. Był sierpień 2011 roku.
Mamy sierpień 2019.

Teraz wiem, że jednak nie wiem

Wciąż uważam, że udzieliłem jej dobrej odpowiedzi, ale “nie wiem” też było właściwym rozwiązaniem. Bo nie wiem, czy ona była rozsądną osobą. Nie wiem, czy wykorzystała podarowany czas. Nie wiem od czego uciekała i dokąd zmierzała. Nie wiem, dlaczego 10 lat temu uważałem, że powinienem wziąć za nią odpowiedzialność.

W dobie social mediów wymaga się od nas wiedzy. Musimy mieć zdanie na każdy temat. Sportowcy? Jesteśmy najlepszymi trenerami. Zawsze wiemy dlaczego ktoś wygrywa. Bo uparcie dążył do celu. Zawsze wiemy, co jest przyczyną porażek. Kasa, brak talentu i wypalenie, ślepi sędziowie. Mamy wyrobione zdanie na temat artystów, jesteśmy świetnymi krytykami książek, filmów, a jak trzeba to nawet i przedstawień teatralnych, które większość z nas ostatni raz widziała w poprzednim wcieleniu.
Jeśli WIESZ, to ludzie się z tobą liczą i nagradzają lajkami. Jeśli kilkukrotnie uda ci się powiedzieć coś, czego publika nie zrozumie, ale wyda się jej to sensowne, zyskasz etykietkę eksperta. Może nawet wizjonera.
Jeśli NIE WIESZ, to jesteś debilem. Jak ta dziennikarka, która nie wiedziała kim był Grotowski (ja też nie wiedziałem), jak wielu innych, którzy zaliczają wpadki na pytaniach o historię, geografię albo wykładają się na ortografii pisząc swoje statusy na Fejsie. Internetowi prześmiewcy uwielbiają śmiać się z cudzych porażek.

Każdego dnia widzę na FB ludzi, którzy są na tak lub są na nie. Coś jest najlepsze lub najgorsze. Ludzi, którzy do czegoś zachęcają lub zniechęcają. Zauważcie, jak rzadko piszemy “nie wiem”. Można zapytać “a po co to pisać?”. Jeśli ktoś czegoś nie wie, to nie wie. “Nie wiem” nie wnosi niczego do dyskusji. Tak mi się do niedawna wydawało. Może właśnie wniosłoby wiele? Może właśnie tego zdania najbardziej brakuje w tysiącach rozmów o wszystkim i niczym? W naszej codziennej komunikacji, najłatwiej znaleźć ludzi, którym wydaje się, że coś wiedzą. Najtrudniej o tych, którzy nie wiedzą i nie boją się nie wiedzieć.

PS Marlon Brando nie cierpiał rozmawiać o aktorstwie. Nudziło go to. Granie w filmach też go nudziło, nie uczył się na pamięć swoich ról, notorycznie był nieprzygotowany i niechętny do współpracy. Twierdził, że nie jest artystą, bo artystów już nie ma, na aktorstwie się nie zna i niczego innych nie mógłby nauczyć. Miał ten zawód kompletnie w dupie.
Przez wielu jest uważany za najwybitniejszego aktora w historii kinematografii.